Onderweg van Kailakumb door de Wakhan vallei naar Kyzyl Art

Na 7 dagen reizen door de hoge Pamir in Tadjikistan, hebben we nu weer internet verbinding in Osh in Kirgizië. Het was een onvergetelijke ervaring om in zo'n onbeschrijfelijk onherbergzaam en mooi landschap te zijn. Neem even de tijd om ons reisverslag van dag tot dag te lezen en de foto's en video's te bekijken. 

18 Juni. Deze dag stond Khorog op het programma. Maar eerst wilden we een stukje de Bartang vallei verkennen. Kinderen riepen ons in een klein dorpje en Margit maakte van deze gelegenheid gebruik om foto's te maken. Natuurlijk kwamen er steeds meer kids bij die allemaal wel een klein presentje uit Nederland wilden hebben. Met dank aan de Action voor stickertjes, rolfluitjes, tolletjes, springkikkertjes en pennen. Oma kwam ook kijken wat er toch gaande was en nodigde ons uit voor chai (thee). We kwamen terecht in een groot traditioneel boerenhuis met in een kamer een grote lage tafel op een verhoging waaronder kussens op de grond lagen. Baboeska gebaarde dat wij daar moesten gaan zitten. Niet alleen thee maar ook brood, jam, zoete koekjes, snoepjes en grote stukken meloen kregen wij aangeboden. Zelf kwam ze er niet bij zitten. We hadden net ontbeten dus onze trek was helaas niet zo heel groot. Beleefdheidshalve hebben we toch flink ons best gedaan. De mensen in de Bartang vallei staan om hun gastvrijheid bekend. Hiermee stemmen ze god tevreden. Met een veel te volle buik vervolgden we onze route terug door de bergen richting Khorog, 90 kilometer verderop. Khorog is een levendig stadje met zijn vele hoge populieren en zicht op de besneeuwde toppen, is de omgeving prachtig. Het stadje is gebouwd bij de samenloop van 3 rivieren. Onderweg liepen veel kinderen in schooluniform. Meisjes met keurige rokjes en witte blouse. Jongens in pak met stropdas. Strakke scheiding in het kapsel en de meisjes met lange vlechten en bloemen in hun haren. Ze wilden graag op de foto. In Khorog bleek dat het hotel dat we hadden uitgezocht niet meer bestond. Ook nummer twee was onvindbaar. Uiteindelijk kwamen we in het LAL (diamant) Hotel op 2050 meter terecht. Het gehobbel in de auto van de afgelopen dagen, begon zijn tol te eisen. Een middagdutje deed wonderen en we hadden weer energie om ons in de drukte van de bazaar te begeven. Mensen knikten en lachten naar ons. In deze regio zie je veel mensen met blauwe ogen, lichte huid en blond/rood haar. De hoge en afgezonderde ligging van dit gebied, heeft er voor gezorgd dat volkeren zich weinig mengde en tradities behouden zijn gebleven. Met een tasje vol Tadjiekse huisvlijt en snuisterijen liepen we de bazaar uit, richting het park. Op de hoek zat een heus koffie restaurantje. Dus we bestelden cappuccino met gebak. Helaas was de melk op, of oploskoffie ook goed was. Geen probleem, het verlegen meisje wilde weten of wij gewone of sterke koffie wilden. Dat laatste had onze voorkeur en ze deed een half koffielepeltje poeder in een hele grote mok. Met vraagtekens in haar ogen, keek ze ons aan of dit genoeg was. Margit heeft haar geleerd hoe eenvoudig het is om oploskoffie te maken. Khorog heeft een zeer goed onderhouden stadspark, heerlijk om even uit de drukte te zijn. Maar al snel raken we daar aan de praat met een lerares filosofie. Zij vertelde dat het vak van docent een zwaar onderbetaald beroep is in Tadjikistan. Even verderop hoorden we voor het eerst in twee weken mensen Nederlands praten. Het waren Daan en Clarine die met een camper vanuit Nederland waren vertrokken voor een rondreis van een half jaar door o.a. Iran, Turkmenistan, Tadjikistan en richting Mongolië op weg waren. Daan is reisfotograaf en fotojournalist. Zie website daankloegphotography.com  We belandden weer in het koffierestaurantje voor een herkansing. En zowaar, nu was er wel echte cappuccino. Het werd een gezellig avondje met leuke wederzijdse gesprekken. Dit is ook het bijzondere aan reizen door minder bekende landen, de ontmoetingen met andere reizigers en hun belevenissen. 

19 Juni. Bye bye Khorog, het laatste stadje met hele trage WiFi. Vanaf nu voorlopig geen internet verbinding meer. De komende dagen zitten we in afgelegen gebieden, hoger in de bergen. Een paar uur lang reden we urenlang over de enige doorgaande weg zonder veel auto's tegen te komen richting Ishkashim, het einddoel van vandaag. Na het zoveelste checkpoint bij het stadje Andarob 30 km vanaf Khorog, sloegen we linksaf richting Garmchashma. Daar is een heetwaterbron waaromheen baden zijn gemaakt. We kwamen aanrijden en zagen een grote druipsteen rotsformatie waar overheen glinsterend water stroomde. Het deed Margit denken aan Pamukele in Turkije. De baden waren vanaf de wegkant door golfplaten aan het oog onttrokken. Hoe is het mogelijk om zo mooi natuurwonder zo lelijk te maken. Maar achter dit hekwerk gebeurde het. Margit had geluk want de vrouwen waren aan de beurt voor het buitenbad. Heet water stroomde uit de rots en kletterde  in een groot bassin waarin Tadjiekse vrouwen naakt lagen of zaten. Margit bedacht zich geen seconde en onder het toeziend oog van de vriendelijke vrouwen, ontdeed ze zich van haar kleding. Het water was heel heet en stonk naar zwavel. Op de bodem lag een laag witte kalk. Alle vrouwen maakten om de beurt een praatje met haar. Als eerste wilden ze graag weten uit welk land ze kwam, of ze getrouwd was en hoeveel kinderen ze had. Naast het bassin stonden een aantal witgekalkte vrouwen in de zon te drogen. Nadat ze droog achter hun oren waren, spoelden ze zichzelf af met een blikje gevuld met water om daarna nog even te poedelen in het bassin. De kalk maakt je huid zacht. Margit wilde dit ook wel eens proberen en begon zichzelf in te smeren maar kreeg al snel begeleiding van een oudere Tadjiekse vrouw. Iedereen in het bassin keek met veel interesse naar deze grote wit besmeurde vrouw uit Gallandia. Een geweldige ervaring was dit maar de rest van de dag stonk ze wel naar zwavel want een douche was er niet. Bas had de pech dat de mannen aan de beurt waren voor het binnenbad wat veel minder spectaculair was.

De laatste 30 kilometer voor Ishkashim was het landschap weer erg mooi met rechts nog steeds de rivier de Panj en uitzicht op de besneeuwde bergen de Hindu Kush in Afghanistan. Ishkashim is een grensplaats met een brug naar Afghanistan. In deze regio wisselt het landschap tussen brede valleien en kurkdroge woestijnen. De bergen worden steeds hoger en tussen de 3500 en 4200 meter liggen een aantal geïsoleerde dorpen die vroeger nauwelijks contact met elkaar hadden. Met als gevolg dat er etnische groepen met eigen dialecten en gebruiken waren ontstaan. Het Pamirgebergte wordt ook wel het dak van de wereld genoemd.

In Ishkashim hadden we al heel snel een goed hotel gevonden. Het was net nieuw en de bedden waren super goed. Sterker nog het hele hotel konden we gebruiken want andere gasten waren er niet. Blij pakten we de spullen uit de auto en installeerden we ons op de meest aantrekkelijke kamer. Bas wilde het stof van zich afspoelen en begaf zich naar de douche. Maar er kwam geen water uit de kraan. Na alle kranen en spoelbakken gecheckt te hebben, was de conclusie duidelijk: geen water. Wel fijn dat we het telefoonnummer van de eigenaar hadden zodat het probleem kon worden opgelost. Maar na een half uur tevergeefs wachten, waren we er wel klaar mee. Alle spullen weer ingepakt en helaas op zoek naar een nieuw onderkomen voor de nacht. Maar dat viel tegen want meerdere guesthouses bestonden gewoon niet meer. Uiteindelijk vonden we onderdak in het Hanis Guesthouse. Een groot kil gebouw uit de Russische tijd met enorme slaapzalen. Desondanks hebben we lekker geslapen.

20 Juni. Na Ishkasim begint de Wakhan Corridor, een smalle vallei die doorsneden wordt nog steeds dezelfde rivier de Pansj. Aan de ene kant zie je de uitlopers van de bergketen Hindi Kusth, aan de andere kant het Pamirgebergte in Tadjikistan. Deze corridor loop helemaal door tot China. Het schijnt dat Marco Polo hier gereisd heeft. Ook hier liggen weer kleine dorpjes en nederzettinkjes tussen vruchtbare groene velden. Ook in dit gedeelte van het mooie land, zwaaide iedereen naar ons. In de Wakhan vallei zijn de overblijfselen van verschillende oude forten te vinden, van waaruit de Zijderoute verdedigd werd, die destijds door de vallei leidde. Het was een steile klim naar de overblijfselen van het fort Kakh Kah bij Namadgut, daterend uit de tweede eeuw voor Christus. Van bovenaf hadden we een geweldig uitzicht over de Wakhan vallei en de vruchtbare landbouwgronden in Afghanistan.

Hoog in de bergen in Tadjikistan leeft nog het Marco Polo schaap met twee grote krullende hoorns. Het is het grootste schaap ter wereld. Hoorns kunnen een lengte hebben van 190 centimeter en een gewicht van 20 kilo. Niet dat wij deze beesten zijn tegengekomen maar wel zie je de twee hoorns van dit schaap op de top van muurtjes  van gebedsplaatsen langs de kant van de weg. De hoorns zijn een symbool van zuiverheid die worden geassocieerd met pré Islamitische tradities. Zeer ongewoon voor ons om op zo'n heilige plaats een berg schedels en hoorns opgestapeld te zien liggen.

Richting Yamchun reden we door een gebied waar de natuur enorme kloven had gevormd waaruit het smeltende water met kracht uitspoot. Vanaf de doorgaande weg, ging een steil, bochtig  en smal weggetje omhoog naar het Yamchun fort, de overblijfselen zijn meer dan 2000 jaar oud en liggen op een hoogte van 3000 meter. Het fort is gebouwd in de tijd van Zarathustra en de bevolking heeft deze ruïne het fort van de vuuraanbidders genoemd. Ten tijde van de zijderoute konden van hieruit de karavanen hun goederen en veiligheid gewaarborgd worden. Je kon er niet naar toe lopen maar met de bergen op de achtergrond was het een uniek en indrukwekkend gezicht.

In het dorp Yamchun liggen op het eind van het spannende weggetje omhoog, de bekende warm waterbronnen van Bibi Fatima. De kristalheldere bronnen die uitgehouwen zijn in de rotsen, zouden de vruchtbaarheid van vrouwen vergroten. Vrouwen en mannen mogen niet samen baden. Nieuwsgierig als wij waren, liepen we naar de toegang tot deze bronnen. We werden gelijk meegenomen door een jonge vrouw en kregen een handdoek om. Dat was leuk want natuurlijk wilden wij ook dit natuurwonder wel eens lijfelijk ondervinden. Bas moest naar zijn afdeling en Margit kwam in een kleine donkere, vochtige kleedruimte terecht met op de achtergrond het oorverdovende gekletter van het water uit de rotswand. Zeker 20 vrouwen hadden net een bad genomen in het mineraalrijke, kristalheldere water van 50 graden Celsius en waren bezig zich aan te kleden in de kleurrijke Pamir outfit. Margit daalde een glibberig trapje af dat uitkwam in een badje van anderhalf bij drie meter. Uit de rotswand kletterde woeste stralen water. Het was heerlijk om in deze nevelige ruimte naakt te relaxen en samen met een vrouw uit Amerika reisverhalen uit te wisselen. 

Helemaal verfrist was het tijd om in Yamchun op zoek te gaan naar een nieuw onderkomen voor de nacht. Deze keer verliep dat soepel en kwamen we terecht bij guesthouse Akim (locatie 36.958115, 72.254279 op 2800 meter) gerund door een super vriendelijke familie. Opa Akim hield van praten en in gebrekkig Engels vertelde hij zijn levensgeschiedenis. In het hele huis was geen stoel te vinden. Zitten doe je op een verhoging waarop kleden liggen met dikke kussens die je tegen de muur legt voor steun in je rug. Voor $15 p.p. krijg je een slaapplaats, avondeten en ontbijt. Je slaapt dan wel volgens de traditie van de Pamirs op een matrasje op de grond en het tualet is buiten in een gebouwtje achter in de tuin. Uiteraard geen zitpot maar weer stinkende gaten in een betonnen vloerplaat. 

21 Juni. Vanochtend Akim en zijn vrouw Matob heel erg blij gemaakt. De familie liet gisteren vol trots hun foto album zien met afbeeldingen van toeristen en hun zelf. Er waren nog een aantal bladzijden leeg. Het printertje van Bas werd aangezet en het toverde een paar leuke kiekjes van deze hartelijke familie tevoorschijn. Dit had Akim nog nooit eerder gezien en meegemaakt. Meerdere malen werden wij omhelst en gekust. 

In het dorpje Yamg ligt het Pamir huismuseum van soefi heilige Mubarak. De tentoongestelde spullen waren iets wat stoffig maar gaf wel een interessante indruk hoe mensen hier vroeger leefden. In een traditioneel huis staan altijd vijf pilaren die verwijzen naar de vijf zuilen van de Islam. De muren waren mooi beschilderd met gele patronen. Maar het mooiste vonden wij weer de horens van het Marco Polo schaap op de toegangspoort.

We vervolgden onze weg richting Langar. Het wegdek was afschuwelijk. Tientallen kilometers rijden over gravel. Door wind en weer worden ribbels gevormd die een enorm lawaai maken in de auto. Wij vergelijken dit soort wegen met een ouderwets wasbord. Al vaker gebaarden mensen of ze mee mochten rijden. Er is amper openbaar vervoer. Officieel mogen wij dit niet doen van het verhuurbedrijf maar vandaag hebben we toch iemand een lift gegeven. Dit voelde voor ons goed. 

Tien kilometer achter Langar ligt een ruïne van het 2300 jaar oude Ratm kasteel. De weg er naar toe bezorgde ons een angstig momentje. En dat hebben we eigenlijk nog niet gehad. De weg was zeer slecht, vol keien, erg steil en met diepe ravijnen van een paar honderd meter. De enige optie is blijven rijden en niet in de diepte kijken. De laatste 20 minuten moesten we te voet verder. Al snel kregen we begeleiding van twee jonge lieve meisjes die daar woonden. En dat was maar goed ook. Er was geen duidelijk pad naar de ruïne en van wegwijzers en afrasteringen hebben ze hier nog nooit gehoord. De wandeling voerde langs kleine stroompjes waar we overheen moesten springen en langs akkertjes totdat we bij het panorama uitzicht van het kasteel kwamen. Het laatste stuk klommen we over rotsblokken en grote stenen. Het was beter om maar niet naar beneden te kijken waar de Panj nog steeds stroomde. Het kasteel was ooit opgebouwd uit ronde keien. Er stonden nog een paar muurtjes overeind en de rest lag allemaal op de grond. Een pad was er niet en balancerend op de ronde keien genoten wij van dit pareltje met op de achtergrond de besneeuwde bergtoppen van Afghanistan.  

Morgen gaan we de Wakhan vallei verlaten en zal de Delica hard moeten werken. De tank zal weer bijgevuld moeten worden maar al een paar dagen, hadden we geen tankstation meer gezien. Dan maar vragen hoe we aan diesel konden komen. Gelukkig was er een klein betonnen gebouwtje ergens langs de kant van de weg waar gas, benzine en diesel te verkrijgen waren. Bas moest aangeven hoeveel hij nodig had en met behulp van een slang werd een metalen emmer gevuld. Een trechter werd geplaatst op de dieseltank van de auto en zo werd de inhoud geledigd. 

Deze nacht sliepen wij in Nigina Homestay  in Langar op 2800 meter hoogte Wat kun je blij zijn met een bed, stoel en weer gewoon een zit wc. 

22 Juni. Acht uur rijden staat ervoor om in Murghab te komen, het hoogst geleden stadje van Tadjikistan op 3664 meter. Het landschap lijkt op een maanlandschap, desolaat en omringd door machtige bergpieken tot 6000 meter. De lucht is ijl en dat merkten wij aan onze zware ademhaling. Dit is de reden waarom wij de route andersom hebben gereden zodat je minder last hebt van hoogteziekte en je lichaam geleidelijk aan kan wennen aan de grote hoogte.

De weg naar Murgab tot Alichur was zo adembenemend mooi dat wij regelmatig overmand werden door de schoonheid van de natuur. Eigenlijk wilden wij alles wel fotograferen en filmen maar dat liet de tijd niet toe. De route die wij hadden uitgekozen was ontoegankelijk voor vrachtwagens of voertuigen zonder 4 x4 aandrijving. We reden 5 uur achtereen over een weg die bestond uit zand, gruis, geroffel, keitjes, keien en rotsen zonder andere auto's tegen te komen. Op 4 fietsers na, waren er ook geen andere mensen. De natuur werd afgewisseld met een woestijnachtige landschap waarin je moest oppassen dat de auto niet wegslipte in het losse zand. Als je deze route niet heb gereden dan heb je de mooiste plekjes van de Pamir gemist. De gedachte aan pech met de auto, verdrongen wij. Dit wil je echt niet in een omgeving waar geen mens kan wonen, geen dier kan overleven (bergmarmotten uitgezonderd) en geen bomen groeien. Hoe ver je ook kon kijken, we zagen alleen maar stenen, rotsen en besneeuwde bergtoppen met daar boven felle blauwe luchten met wolken. De middaglunch was op 4000 meter hoog op een koude winderige hoogvlakte. De opgewarmde Instantnoodles vulden goed en zijn nog lekker ook. Deze dag was absoluut het hoogtepunt van onze reis wat betreft de natuur.

Vanaf Alichur was het nog 103 kilometer rijden over een zeer hobbelige asfaltweg vol potholes naar Murghab. Maar wat een verademing is het om weer met een snelheid van 50 te kunnen rijden. Na 9 uur onafgebroken rijden kwamen wij aan in Murghab.

23 Juni. We sliepen vannacht in homestay Erali. We voelden ons gelijk erg welkom. De eigenaren kwamen van oorsprong uit Kirgizie net als 85 % van alle ander inwoners van Murghab. Dit hooggelegen (3664) stadje ligt 200 kilometer van Kirgizië verwijderd maar het is daar al één uur later Kirgische tijd). De douche was geweldig. Het bestond uit een kleine sauna achtige ruimte. Er stonden twee ketels in de hoek met deksel en onderaan een kraantje. Uit de ene ketel kwam koud water en uit de andere warm water. Je moest zelf de emmer vullen op gewenste temperatuur. Met behulp van een plastic bakje met steel, was het de bedoeling om jezelf nat maken. Het bijzondere was dat de warme ketel werd verhit met koeienstront.

Vandaag was onze laatste dag in Tadjikistan. Naar Osh in Kirgizie is het 415 kilometer rijden en dat zouden wij wel effe in 8 à 9 uur moeten kunnen redden. Maar of dat ook lukte? We vertrokken al vroeg (08.30 uur) en hadden de 'bumpy road' nagenoeg voor ons alleen. Bas rijdt echt niet hard maar toch kwam de auto een paar keer los van de weg. Je moet in Centraal Azië echt geen last hebben van wagenziekte. We reden kilometers lang langs de grens met China. Deze grens bestaat uit palen met prikkeldraad ertussen gespannen. Ook die kant was zeer onherbergzaam en er was geen teken van leven te zien. We kropen langzaam omhoog, door een bizar mooi landschap tot een hoogte van 465 meter. Zie foto's en filmpjes. Daar is de Ak-Baital pas. We hadden gelukkig geen last van hoogteziekte maar wel een verhoogde hartslag. Met een blauwe lucht en wat vette donkere wolken, reden we richting het turquoise Karakol meer (3860 meter). De omgeving leek op een maanlandschap, droog met rotsen en brede vlaktes ontstaan door erosie. We voelden de wind aan de auto trekken. Windhoosjes maakten draaiingen. Donkere wolken pakten zich meer en meer samen. We reden over een verschrikkelijk ribbel wegdek. De auto stond letterlijk te dansen op de vier wielen. En het stuur trilde uit de handen van Bas. Opeens hoorden we een raar geluid achter in de auto. Misschien was het reserve wiel die los getrild, of was er een schokbreker gebroken? Na inspectie zagen we niets bijzonders. Er zat niets anders op dan door te rijden naar de Kyzyl Art pas op 4133 meter. Hier was ook de grensovergang van Tadjikistan naar Kirgizië. De weg veranderde in een modderbad van rode aarde. De wind gierde om onze oren en het was heel erg koud. Of dat nog niet genoeg was, begon het ook nog te sneeuwen. Zeker een uur duurde het voordat alle formaliteiten weer in orde waren, paspoortnummers overgeschreven en slagbomen geopend. Ondertussen zat Margit te vernikkelen van de kou. Bergafwaarts reden we 15 kilometer door niemandsland naar de grenspost van Kirgizië. De sneeuw had de weg veranderd in in een grote blubberbende waar wagens zich een weg doorheen moesten banen. De vele bergstroompjes kleurden rood van de modder. Met de verwarming aan en een deken omgeslagen, ploeteren wij door deze grijze wereld van mist en sneeuw totdat wij weer een uur moesten stilstaan bij de volgende border crossing. Moe en zonder eten, wilden we nu alleen nog maar naar Osh maar dat was nog 185 kilometer rijden. Het was wel duidelijk dat het tijdsschema van vanochtend niet meer klopte want het was al eind van de middag. Gelukkig waren de sneeuwbuien gestopt en naar mate we daalden, begon het ook weer warmer te worden. De toevoerweg naar de grens in Kirgizie was soms half afgebrokkeld en weggespoeld en grassprieten groeiden uit scheuren. Maar toch waren we weer blij om terug te zijn in Kyrgystan. Gelijk zie je weer paarden, yaks, yurts en vooral veel groene weiden tussen de bergen met grazend vee. Ook deze grensovergang wordt dus blijkbaar niet veel gebruikt. Wie gaat er dan ook naar het Pamirgebergte, hoofdzakelijk toeristen die van avontuur en uitdaging houden. Het vreemde geluid in de auto bleef maar daar maakten we ons niet meer zo druk over. We kwamen al snel op de grote goede doorgaande weg tussen Sary Tash en Osh en daarmee kwamen we weer in de bewoonde wereld. Na bijna 12 uur rijden, waren we blij met een goed bed, schone lakens, een eigen toilet/douche en airco bij het Tes Hotel in Osh (960 meter).  Dat was weer wennen aan temperaturen boven de 30 graden.